Η λέξη τοξικότητα ακούγεται γύρω μας πολύ συχνά. Σε εκπομπές στην τηλεόραση, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε παρέες που συζητούν, άρθρα και βιβλία γράφονται προκειμένου να ορίσουν την τοξικότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά αυτής.
Άνθρωποι χαρακτηρίζουν άλλους ανθρώπους τοξικούς. Συνηθέστερα αυτό συμβαίνει όταν το άτομο νιώθει ότι κάποιος άλλος- ή άλλοι- τον καταπιέζει ή τον χειρίζεται. Ο χειρισμός μπορεί να εκφραστεί με διάφορες μορφές σε διάφορες καταστάσεις, η βασική ωστόσο αίσθηση που αφήνει σε αυτόν που το υφίσταται είναι πως κάνει πράγματα παρά τη θέληση του, δέχεται συμπεριφορές με τις οποίες είναι αντίθετος, ο άλλος τον ‘’τουμπάρει’’- με κάποιον τρόπο δηλαδή που δεν μπορεί να εξηγήσει αλλάζει γνώμη, χάνει τη θέση ή τον ρόλο του και νιώθει εγκλωβισμένος σε μια επαναλαμβανόμενη κατάσταση.
Άνθρωποι χαρακτηρίζουν άλλους ανθρώπους τοξικούς. Είναι στη φύση του ατόμου να παρατηρεί τι συμβαίνει γύρω του, να διερωτάται, να αξιολογεί, να κρίνει, να διαμορφώνει άποψη. Ευκολότερα το άτομο μιλά για τον άλλον ή τους άλλους, παρά για τον εαυτό του. Με σχετική ευκολία ο καθένας μας παρατηρεί τι κάνει και πώς το κάνει ο άλλος, τα καλά του και τα στραβά του, ενώ με αντίστοιχη δυσκολία παρατηρεί την δική του λειτουργία, πώς εκφράζεται ο ίδιος σε μια δεδομένη κατάσταση σε μια δεδομένη στιγμή. Στην κλινική πράξη διαπιστώνουμε πως τα άτομα έχουν συνήθως μια ασαφή ή διαστρεβλωμένη εικόνα για την λειτουργία τους, στο περίπου αναγνωρίζουν τι κάνουν, πώς το κάνουν, πώς φαίνονται, τι καταλαβαίνουν οι άλλοι γι’ αυτούς.
Μια αγαπημένη συνάδελφος έχει εφεύρει τον όρο ‘’υπαρξιακή πρεσβυωπία’’, προκειμένου να περιγράψει την δυσκολία του ατόμου να παρατηρεί με ακρίβεια τον εαυτό του και τους τρόπους που σχετίζεται με τους άλλους ανθρώπους στα διάφορα πλαίσια της ζωής του. Καθώς κοιτά από κοντά τα δικά του, τα πράγματα θολώνουν. Κοιτώντας από μακριά τις συμπεριφορές των άλλων, μπερδεύονται οι αξιολογήσεις για τους άλλους με τα προσωπικά βιώματα. Πρέπει το άτομο να μάθει να κοιτά τα κοντινά από απόσταση, να γίνει ένας καλός παρατηρητής του εαυτού του, να αποκτήσει δηλαδή επίγνωση του τι του συμβαίνει τη στιγμή που συμβαίνει και του πώς ανταποκρίνεται σε καθετί.
Άνθρωποι χαρακτηρίζουν άλλους ανθρώπους τοξικούς. Η συνήθης ‘’λύση’’ που προτείνεται από φίλους, κι από ειδικούς κάποιες φορές, είναι να βγάλουν τον ‘’τοξικό’’ άνθρωπο από τη ζωή τους. Το ερώτημα που αναδύεται είναι αν αρκεί η απομάκρυνση ενός ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων από την ζωή του, προκειμένου να ‘’γλυτώσει’’ από τις προσωπικές του δυσκολίες, αμφιβολίες και κρατήματα, που οδήγησαν στο να μπει και να παραμείνει σε αυτήν τη σχέση, ώστε να μην επαναληφθεί ίδια ή παρόμοια κατάσταση.
Το να αποχωρήσει κάποιος από μια σχέση, προσωπική, φιλική, επαγγελματική, είναι πάντα μια επιλογή. Μια επιλογή όμως, που αν δεν συνοδεύεται από προσωπικές συνειδητοποιήσεις δεν αρκεί. Χρειάζεται να στραφεί ο καθένας μας μέσα του και ν’ αναρωτηθεί τι έχει συμβάλλει από τη δική του μεριά στο να μπει σε αυτήν τη σχέση, με ποιους τρόπους την συντηρεί, τι τον δυσκολεύει να αναλάβει τον εαυτό του και να σταθεί με έναν άλλον τρόπο, πιο λειτουργικό για τον ίδιο και τη σχέση τους.
Στις σχέσεις, οι οποίες αποτελούν το πεδίο όπου αναδύονται οι πιο προσωπικές κι ευάλωτες πλευρές του εαυτού μας, υπάρχουν δυο άτομα- ο άλλος κι εσύ. Συνεπώς υπάρχει η στάση του άλλου κι η στάση η δική σου, το πώς λειτουργεί ο άλλος και το πώς αντιδράς κι αντιμετωπίζεις την κάθε κατάσταση εσύ. Υποφέρουμε ως ατομικότητες κι ως κοινωνίες από την νοοτροπία του ‘’δεν φταίω εγώ, αυτός φταίει’’. Χωρίς να κλείνουμε τα μάτια και χωρίς να δικαιολογούμε ανάρμοστες συμπεριφορές, χρειάζεται να στραφεί ο καθένας μας στον εαυτό του και να αναρωτηθεί τι εκφράζει αυτή η ανάγκη να ρίχνουμε την ευθύνη στον άλλον˙ τι εκφράζει αυτή η ανάγκη να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από το δίπολο ‘’κακός – καλός’’, όπου στην προκειμένη περίπτωση κακός είναι ο άλλος και καλός είσαι εσύ.
Διανύουμε μια εποχή με έντονη μοναξιά, όπου αναπτύσσεται σταδιακά ένα οικοδόμημα εχθρότητας. Βάζουμε ταμπέλες στους ανθρώπους, τοποθετώντας τους σε νοητά κουτάκια και βλέποντας τους μέσα από αυτήν την οπτική. Η στάση αυτή οδηγεί στη μισανθρωπιά, στο μισογυνισμό, στη βαρβαρότητα. Σαν φυγόκεντρος δύναμη, που ενισχύει την απώθηση, τις αποστάσεις μεταξύ των συνανθρώπων, την απομόνωση. Ο άνθρωπος και οι ανάγκες του χρειάζεται να μπουν στο κέντρο αυτού του οικοδομήματος. Κι όταν μιλάμε για ανάγκες αναφερόμαστε στην αγάπη, στην αμοιβαιότητα, στην αλληλεγγύη. Χρειάζεται τα άτομα να συσπειρωθούν προς τον πυρήνα της ύπαρξης τους, όπου εμπεριέχεται η διάθεση για πλησίασμα. Γιατί όσο κι αν μας δυσκολεύει ή μας φοβίζει η εγγύτητα, είναι η μόνη που οδηγεί στην ενότητα, στη σύνδεση όλων των κομματιών μας μέσα μας και στη σύνδεση μας με τους άλλους ανθρώπους.