Τι άραγε βλέπουν τα παιδιά στους γονείς τους καθώς τους κοιτούν; Τι ‘’διαβάζουν’’ σε εκείνους και πώς το παίρνουν; Δεν υπάρχει γονιός που ενδιαφέρεται για τα παιδιά του και δεν έχει έγνοια κι άγχος για το μεγάλωμα τους, για το πώς να διαχειρίζεται τις διάφορες καταστάσεις που προκύπτουν στην καθημερινότητα τους, από τη βρεφική ηλικία ως και την ύστερη εφηβεία. Διερωτήσεις πολλές σχετικά με το πώς να μάθουν στα παιδιά να διακρίνουν το σωστό από το λάθος, να διαχειρίζονται τις δύσκολες καταστάσεις που προκύπτουν στη ζωή τους καθώς και να την απολαμβάνουν, πώς να τους μάθουν να νιώθουν καλά με τον εαυτό τους και να πάρουν από τους ίδιους μόνο τα ‘’θετικά’’ τους χαρακτηριστικά κι όχι αυτά που τους δυσκολεύουν.
Άρθρα και βιβλία ψυχολογίας και διαπαιδαγώγησης υπάρχουν πολλά και παρέχουν αθρόα πληροφορίες και συμβουλές. Ο κόσμος έχει πρόσβαση σε αυτήν τη γνώση, εύκολα και γρήγορα μπορεί να ενημερωθεί, ίσως να βρει κι απαντήσεις, σε ερωτήματα που τον απασχολούν σε σχέση με την ανάπτυξη των παιδιών του και τη συμπεριφορά τους. Όσο περνάνε τα χρόνια, οι γονείς ενημερώνονται περισσότερο κι είναι πιο υποψιασμένοι. Πιο εύκολα σε σχέση με το παρελθόν, απευθύνονται σε κάποιον ειδικό αν κάτι τους προβληματίζει ή τους ανησυχεί σε σχέση με την ανάπτυξη, τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις των παιδιών τους.
Οι γονείς απευθύνονται επίσης ευκολότερα σε ειδικούς, προκειμένου να ενισχύσουν και να διευρύνουν τον γονεϊκό τους ρόλο. Η φύση μας δίνει τη δυνατότητα να γίνουμε γονείς, ωστόσο ο ρόλος της μητέρας και του πατέρα δημιουργούνται κι αναπτύσσονται σταδιακά με το μεγάλωμα του παιδιού. Όταν γεννιέται ένα παιδί, αναδύεται κι ο αντίστοιχος γονεϊκός ρόλος. Κι όπως το παιδί χρειάζεται φροντίδα για να μεγαλώσει, φροντίδα χρειάζεται κι ο γονιός για να μάθει να υπάρχει δίπλα του και να εξελίσσεται μαζί του.
Κάποιοι γονείς αναζητούν επίμονα συμβουλές για το πώς να διαχειριστούν τη μια ή την άλλη συμπεριφορά του παιδιού τους, προκειμένου να μην νιώθει το παιδί δυσάρεστα ή να σταματήσει να έχει κάποια ενοχλητική συμπεριφορά. Άλλοι πάλι είναι πιο πρόθυμοι να στραφούν στον εαυτό τους και να διερωτηθούν περισσότερο για τη σχέση που έχουν οι ίδιοι με το παιδί τους, για το πώς συμβάλλουν οι ίδιοι στη διαμόρφωση κάποιων καταστάσεων, για το πώς μπορούν να συνοδεύουν καταλληλότερα το παιδί τους στην πορεία της ζωής του, δηλαδή στο πώς να στέκονται δίπλα του με τρόπο ουσιαστικό και λειτουργικό.
Η μεγάλη πρόκληση για τους ειδικούς είναι να συμβάλλουν στο να αντιληφθούν οι γονείς ότι αν δεν στραφούν στον εαυτό τους να αποκτήσουν καλύτερη επίγνωση του ποιοι είναι και τι κάνουν, δεν μπορούν να προσφέρουν όσα επιθυμούν στα παιδιά τους. Στα αεροπλάνα μάλιστα υπάρχει ένας κανόνας σε περίπτωση κινδύνου, ο γονιός πρέπει να βάλει πρώτος τη μάσκα οξυγόνου και μετά να την τοποθετήσει στο παιδί του. Μόνο έτσι υπάρχει περίπτωση να βοηθηθεί το παιδί. Χωρίς πρόθεση δραματοποίησης, το ζητούμενο είναι να αντιληφθούν οι γονείς ότι αποτελούν πρότυπα για το παιδί τους και κομμάτι της προσωπικότητας που εσωτερικευμένα φέρει. Ας δούμε τι σημαίνει αυτό.
Έχουμε μάθει να δίνουμε μεγάλη σημασία σε αυτό που φαίνεται κι όχι σε αυτό που υπάρχει, αλλά δεν φαίνεται. Μεταφέρουμε ασυναίσθητα όσα κουβαλάμε μέσα μας. Το φόβο μας, την αγωνία, τον πόνο μας. Οι εμπειρίες της ζωής μας και το παρελθόν μας, διαμορφώνει τη στάση μας στο παρόν και συνεπώς τη στάση μας απέναντι στα παιδιά μας. Τα παιδιά διαμορφώνονται κατά κύριο λόγο από αυτό που είμαστε κι ας μην το συζητάμε. Δίνεται μεγάλη σημασία στο τι θα ειπωθεί μπροστά τους, να υπάρχει ηρεμία, να αποφεύγονται οι φωνές κι οι συγκρούσεις. Κι όλα αυτά ίσως είναι καλά, αρκετά δεν είναι.
Είναι δύσκολο να αποτυπωθεί με λέξεις κάτι που έχει να κάνει με την αίσθηση. Είναι σαν να προσπαθείς να περιγράψεις σε κάποιον μια γεύση που δεν έχει δοκιμάσει ποτέ ή ένα χρώμα που δεν έχει δει στη ζωή του. Ωστόσο, θα κάνουμε μια προσπάθεια προκειμένου να φωτίσουμε λίγο περισσότερο αυτήν την πλευρά του εαυτού μας που υπάρχει, που επηρεάζει τη ζωή τη δική μας και των αγαπημένων μας και που όμως δεν έχουμε μάθει να προσέχουμε.
Ένα συχνό αίτημα των γονιών είναι να αποκτήσουν τα παιδιά τους αυτοπεποίθηση κι εμπιστοσύνη στις ικανότητες τους. Αυτό όμως δεν γίνεται απλά μιλώντας τους με λόγια. Αφενός έχει να κάνει με την αίσθηση που έχουν οι ίδιοι οι γονείς για τον εαυτό τους, δηλαδή με το κατά πόσο έχουν μια ξεκάθαρη και ρεαλιστική εικόνα εαυτού που τους επιτρέπει να βλέπουν και να εκτιμούν όλες τις πλευρές της προσωπικότητας τους, τόσο τις επαρκείς όσο και τις λιγότερο επαρκείς και να είναι ικανοποιημένοι με αυτές. Αφετέρου έχει να κάνει με την ενδόμυχη αίσθηση που έχει ο κάθε γονιός για το παιδί του, δηλαδή αν πιστεύει σε αυτό ή όχι, αν φοβάται, αν αγωνιά. Η αμφιβολία, ο φόβος, η αγωνία επηρεάζουν την αίσθηση που έχει το παιδί για τον εαυτό του ακόμα κι αν δεν εκφράζονται άμεσα.
Μια άλλη συχνή διερώτηση των γονιών είναι τι καταλαβαίνουν τα παιδιά όταν η σχέση του ζευγαριού χαρακτηρίζεται από ασυμφωνίες και δυσαρέσκεια. Μπορεί να υπάρχουν συγκρούσεις ανάμεσα τους, μπορεί κι όχι. Ωστόσο, τα παιδιά αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει. Ίσως δεν γνωρίζουν τις αιτίες και τι συζητιέται μεταξύ των γονιών, όμως ‘’διαβάζουν’’ την ατμόσφαιρα. Εισπράττουν ό,τι συναίσθημα υπάρχει κι ας μην λέγεται, νιώθουν την αποξένωση, το θυμό, την απογοήτευση, την ένταση, τη σιωπή. Εύκολα μπορούμε οι περισσότεροι να ταυτιστούμε με αυτά τα συναισθήματα. Όλοι μας έχουμε κάποια στιγμή σιωπήσει και ξέρουμε πόσα συναισθήματα και πόσες σκέψεις ανείπωτες κρύβει μέσα της η σιωπή.
Πολλοί γονείς λένε ότι δεν θέλουν να κάνουν τα ίδια λάθη που έκαναν οι δικοί τους. Ασυνείδητα όμως κουβαλούν κι επαναλαμβάνουν επικοινωνιακές καταστάσεις από τις γονεϊκές τους οικογένειες στην οικογένεια που δημιουργούν. Ό,τι νιώθουν οι γονείς μεταφέρεται στα παιδιά, όπως μεταφέρθηκε και στους ίδιους από τους δικούς τους γονείς. Ασυνείδητα περνά στο παιδί η μοναξιά, ο εσωτερικός πόνος, η ντροπή, ο δισταγμός, το άγχος, ο φόβος που νιώθουν οι γονείς. Κανένας γονιός δεν θέλει να πάρει το παιδί του αυτά που νιώθει και να δυσκολεύεται στη ζωή του. Μαζί με αυτά όμως παίρνει και την καλοσύνη, το νοιάξιμο, την τρυφερότητα, την τόλμη να στηρίζει τον εαυτό του κι ό,τι θεωρεί σημαντικό, την αυτοπεποίθηση, την αγάπη.
Είναι στο βλέμμα του γονιού, που κάνει το παιδί να τον ρωτήσει ‘’γιατί κοιτάς έτσι;’’. Είναι στο σφίξιμο του, που κάνει το παιδί να ρωτήσει ‘’τι συμβαίνει μαμά; μπαμπά;’’. Είναι στη σιωπή του, που κάνει το παιδί να ρωτήσει ‘’τι έχεις;’’. Είναι στην ένταση που αποπνέει το σώμα του, που το παιδί καταλαβαίνει ότι δεν είναι καλά. Πρώτα έρχεται η αίσθηση και μετά η λογική, οι δικαιολογίες κι οι ερμηνείες. Πρώτα νιώθουμε και μετά προσπαθούμε να εκφράσουμε με λόγια όσα νιώσαμε. Χρειάζεται να μάθουμε να ακούμε τον εαυτό μας, να τον παρατηρούμε, να έχουμε επίγνωση του τι μας συμβαίνει, προκειμένου να υπάρχουμε με αλήθεια αρχικά με τον εαυτό μας και κατ’ επέκταση με τα σημαντικά άτομα που σχετιζόμαστε.
Ζητούμενο δεν είναι να ενοχοποιηθούν οι γονείς. Δεν υπάρχει άνθρωπος που ζει και προσπαθεί και δεν φέρει το δικό του φορτίο. Ζητούμενο είναι να διερωτηθούν οι γονείς για τη δική τους λειτουργία, για όλα όσα είναι και διαμορφώνουν την προσωπικότητα τους κι αναπόφευκτα τις προσωπικότητες των παιδιών τους. Όλα τα όμορφα και τα άσχημα, τα ίσια και τα στραβά. Τίποτα δεν κρύβεται, ακόμα κι αν δεν συζητιέται. Από τις αντιδράσεις μέσα στην καθημερινότητα, από το ύφος και τη διάθεση των γονιών, τα παιδιά διαμορφώνουν την αντίληψη τους για τον κόσμο και τους ανθρώπους, για το τι είναι ζωή και πώς αξίζει να την ζουν.
Οι γονείς χρειάζεται να μάθουν να στέκονται στις δικές τους αγωνίες. Να έχουν επίγνωση αυτού που είναι κι αυτού που προβάλλουν. Να μην περιμένουν από τα παιδιά τους να μπουν στο δικό τους πλαίσιο για να γίνει αυτό που ιδανικά έχουν στο κεφάλι τους, αλλά να μάθουν να τα συνοδεύουν και να πηγαίνουν μαζί, με τη ροή των πραγμάτων. Η αναγνώριση του δικού τους σημείου στην επικοινωνία θα συμβάλλει στο να βρουν το σημείο κατάλληλης παρέμβασης σε σχέση με τα παιδιά τους χωρίς να παρακάμψουν κάτι. Χρειάζεται να μένουν ανοιχτοί εκεί που πρέπει, ώστε και τα παιδιά να μένουν ανοιχτά και να αναπτύσσονται ως προσωπικότητες.
Και να θυμάστε! Τίποτα δεν τελειώνει και δεν κλείνει. Πάντα με ταπεινότητα, χρειάζεται να μαλακώνουμε μέσα μας για να κάνουμε τις προσωπικές μας υπερβάσεις.